Την απελευθέρωσή της από τους Βούλγαρους γιόρτασε η Ξάνθη στις 4 Οκτωβρίου . Μια απελευθέρωση που προηγείται από την την υπόλοιπη Θράκη κατά μερικούς μήνες αφού η περιοχή απελευθερώνεται χωρίς πολεμικές μάχες και συνιστά την απαρχή της ενσωμάτωσης της Θράκης στον Εθνικό Κορμό, που συντελείται την άνοιξη του 1920. Τα γεγονότα των ημερών και οι διεθνείς ισορροπίες που ευνοούν κάτι τέτοιο, περιγράφονται στο χρονικό που ακολουθεί:
To χρονικό:
Η Ξάνθη είχε ήδη απαλλαχθεί από τον τουρκικό ζυγό, ύστερα από 500 και πλέον χρόνια κατοχής και με καθυστέρηση σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα, τον Οκτώβριο του 1912 στο πλαίσιο του Α’ Βαλκανικού Πολέμου, όταν απελευθερώθηκε από βουλγαρικά στρατεύματα (τότε συμμαχικά). Αυτά στη συνέχεια μετεβλήθησαν σε στρατεύματα κατοχής, υλοποιώντας τη λεγόμενη «πρώτη βουλγαρική κατοχή» της Ξάνθης που διήρκεσε 8 μήνες.
Οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις κατέλαβαν για πρώτη φορά την Ξάνθη τον Ιούλιο του 1913, κατά το Β ‘ Βαλκανικό Πόλεμο, όμως η ελεύθερη περίοδος αποδείχτηκε ιδιαίτερα μικρή καθώς κράτησε μόνο 15 μέρες αφού η Συνθήκη του Βουκουρεστίου παραχώρησε την περιοχή στη Βουλγαρία. Η δεύτερη αυτή κατοχή υπήρξε ιδιαίτερα επώδυνη και οι μαρτυρίες αναφέρουν ότι οι διωγμοί και οι αρπαγές περιουσιών του ελληνικού πληθυσμού – μεγάλο μέρος του οποίου αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Ξάνθη και να περάσει στην Ανατολική Μακεδονία- υπήρξαν οι σκληρότερες στην ιστορία της Ξάνθης.
Μετά τη νίκη των Ελλήνων τον Οκτώβριο του 1918 σε βάρος των γειτόνων, δημιουργήθηκε το διασυμμαχικό κράτος, γνωστό ως «Χώρα της Θράκης» υπό γαλλική διοίκηση και με την παρουσία της ελληνικής μεραρχίας που εγγυόταν την ασφάλεια του πληθυσμού.
Ο αρχηγός των Συμμαχικών Δυνάμεων της Ανατολής, Στρατηγός Ντ’ Εσπερέ σε σημείωμά του ανέφερε ότι η «η παραχώρησις της Θράκης εις την Ελλάδα θα είναι δικαία αμοιβή δια την λαμπράν συμμετοχήν του ελληνικού στρατού εις τας εν Ανατολή επιχειρήσεις …» δίνοντας σχετικές οδηγίες στα ελληνικά στρατεύματα.
Τελικώς στις 4 Οκτωβρίου του 1919 ο ελληνικός στρατός υπό το Στρατηγό Λεοναρόπουλο εισήλθε στο «τρίγωνο της Ξάνθης» (την Ξάνθη και περιοχές της σημερινής Ροδόπης μέχρι τον ποταμό Κομψάτο, κοντά στον Ίασμο). Οι επιχείρησεις είχε ξεκινήσει από το βράδυ αλλά το πρωί της 4ης Οκτωβρίου τα ελληνικά στρατεύματα έμπαιναν στην Ξάνθη. Αξιοσημείωτο είναι ότι σε αυτή την ιστορική στιγμή και με διαταγή του Στρατηγού Λεοναρδόπουλου, επικεφαλής των στρατιωτικών τμημάτων κατά την είσοδο στην Ξάνθη, ήταν ο ξανθιώτης Ανθυπολοχαγός (ΜΧ) Γαβριήλ Λαδάς, μετέπειτα Δήμαρχος της πόλης. Ταυτόχρονα επέστρεψαν στην Ξάνθη όσοι είχαν εγκαταλείψει την περιοχή και αφοπλίστηκε ο βουλγαρικός στρατός. Πρώτος Δήμαρχος ορίστηκε ο Ταχήρ Εφέντης, ο οποίος ήταν ο τελευταίος Δήμαρχος προ της Βουλγαρικής Κατοχής
Στις 14 Μαΐου του 1920 ο ελληνικός στρατός ξεκινώντας από την Ξάνθη και το λιμάνι των Ελευθερών θα καταλάβει την Κομοτηνή και την Αλεξανδρούπολη και οι συμμαχικές δυνάμεις θα παραχωρήσουν τότε πλήρη αυτονομία και διοίκηση, γεγονός που σηματοδοτεί τον εορτασμό της απελευθέρωσης στους άλλους δύο Νομούς της Θράκης. Οι στρατιωτικές κατακτήσεις επικυρώθηκαν με τη Συνθήκη των Σεβρών λίγες μέρες αργότερα και τα όρια αυτά δεν διαταράχθηκαν έκτοτε ποτέ, ούτε με τη Συνθήκη της Λοζάνης που διατήρησε τα υφιστάμενα σύνορα της χώρας μετά τη μικρασιατική καταστροφή. H απελευθέρωση της περιοχής υπήρξε περισσότερο αποτέλεσμα διπλωματικών παρά στρατιωτικών επιτευγμάτων.
[Φωτο: αρχείο Τάσου Τεφρωνίδη(Η ημέρα της απελευθέρωσης και τα στρατεύματα της 9ης Μεραρχίας μπροστά στη σημερινή Δημοτική Αγορά)]
{Πηγή δημοσίευσης: https://www.xanthipress.gr/, 4/10/2013}
