Γιατί μεταμφιεζόμαστε; Ποιά η σχέση της Αποκριάς με την γονιμότητα της γης; Τί είναι το έθιμο του Καλόγερο; Γιατί η Θράκη θεωρείται ο γεννήτορας των παγανιστικών εθίμων; Σε δύο καθηγητές του ΔΠΘ την Πηνελόπη Καμπάκη-Βουγιουκλή, καθηγήτρια γλωσσολογίας, κοσμήτορα Σχολής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών, Δ.Π.Θ. και τον Μανόλη Βαρβούνη πρόεδρο Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας, απευθύνθηκε ο “Χ”, ζητώντας την επιστημονική τους άποψη για την προέλευση της Αποκριάς και να απαντήσουν στο ερώτημα γιατί μεταμφιεζόμαστε.
Οι μεταμφιέσεις αποτελούν εκδηλώσεις με πανάρχαια καταγωγή και χαρακτήρα ευετηριακό, που έχουν σκοπό να εξασφαλίσουν την υγεία, τη βλάστηση και την καρποφορία της γης, όπως οι αρχαίες διονυσιακές γιορτές. Άλλες τελούνται το Δωδεκαήμερο, άλλες τις Απόκριες και άλλες την Πρωτομαγιά.
Σύμφωνα με τον κο Βαρβούνη “τα έθιμα της Αποκριάς είναι προχριστιανικά και εκ των υστέρων εντάχθηκαν στο χριστιανικό εορτολόγιο. Έχουν να κάνουν με την γονιμότητα της γης και σύμφωνα με τους αρχεγόνους πολιτισμούς τα έθιμα αυτά θα μπορούσαν να επηρεάσουν την γονιμότητα της γης, την οποία δεν την θεωρούσαν δεδομένη, όπως εμείς σήμερα. Θεωρώντας ότι αναπαράγοντας τελετουργικά αυτό που έκαναν για να αναπαραχθούν ως βιολογικές οντότητες, είτε με μιμητικές πράξεις, είτε λεκτικά με αθυρόστομα τραγούδια, θα βοηθήσουν συνειρμικά τη γη να καρπίσει”. Η αθυροστομία, συμπληρώνει, “είναι μία τελετουργική αναπαράσταση του σεξ, μόνο που είναι λεκτική”.
Αναφορικά με τις μεταμφιέσεις ο κος Βαρβούνης παραθέτει την παρακάτω επιστημονική άποψη “θεωρούσαν ότι σπάνε τα όρια μεταξύ του φυσικού και του υπερφυσικού κόσμου και οι ψυχές ξεχύνονται στη γη, μία αντίληψη που στην συνέχεια και ο χριστιανισμός διατήρησε γι’ αυτό άλλωστε έχουμε και Ψυχοσάββατα. Μεταμφιεζόμενοι θεωρούσαν ότι μιμούνται τις ψυχές των νεκρών και άρα θα μπορέσουν να δεσμεύσουν την δύναμή τους για να καρπίσει η γη. Γι’ αυτό βλέπετε ότι όλες οι παλιές μεταμφιέσεις ήταν αρχέγονες, δηλαδή με μάσκες, δέρματα, κουδούνια, θηριόμορφες”. Για τις σημερινές αστικές μεταμφιέσεις, δηλαδή ιππότης, βασίλισσα και άλλα, ο καθηγητής λέει “έχουν έρθουν εκ των υστέρων από τη Δύση, οι αρχέγονες ελληνικές μεταμφιέσεις ήταν αυτές οι θηριόμορφες με τις προβιές και τα κουδούνια”.
Όταν οι άνθρωποι σταμάτησαν να πιστεύουν στα τελετουργικά για την γονιμότητα της, επειδή ακριβώς αυτές οι τελετές είχαν έντονο ψυχαγωγικό περιεχόμενο, διατηρήθηκαν μεταλλαγμένα μέχρι σήμερα.
Η Θράκη είναι ο γεννήτορας όλων αυτών των παγανιστικών εθίμων, σύμφωνα με την Πηνελόπη Καμπάκη-Βουγιουκλή, καθηγήτρια γλωσσολογίας, κοσμήτορας Σχολής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών, Δ.Π.Θ., γιατί εξηγεί “είναι και ο Διόνυσος γεννημένος εδώ. Όλα αυτά είναι συνδεδεμένα με το κρασί, με τον ενθουσιασμό, γι’ αυτό θεωρείται ότι έχουν θρακιώτικη καταγωγή αλλά αφορούν όλη την Ελλάδα. Άλλωστε η πρώτη καταγραφή του εθίμου του Καλόγερου στους νεότερους χρόνους (1888) γίνεται από τον Βιζυηνό”. Περαιτέρω εξηγεί ότι ο καλόγερος είναι ο καλός γέρος και όχι ο καλόγερος των μοναστηριών.
Τα σημερινά έθιμα, σύμφωνα με την κα Καμπάκη-Βουγιουκλή, έχουν στοιχεία από τελετουργίες που γινόταν στην αρχαία Ελλάδα και διασωσμένο σατιρικό δράμα, με πάροδο, περιπέτεια, έξοδο και χαρακτηρίζει συγκλονιστικό ότι “όλα αυτά επιβίωσαν στον λαϊκό πολιτισμό”. Φυσικά όλα σχετίζονται με την αναγέννηση της άνοιξης και της φύσης, ένα μαγικό τελετουργικό από την αρχαία Ελλάδα, τα μικρά ή κατ’ αγρούς Διονύσια, τα Λήναια, τα Ανθεστήρια, τα μεγάλα Διονύσια και διατηρούνται μέχρι σήμερα προσαρμοσμένα στις ιδιαιτερότητες του κάθε τόπου.
{Πηγή δημοσίευσης: https://www.xronos.gr/, της Δήμητρας Συμεωνίδου, 2/3/2019}
