Όσες φορές και αν επισκεφθείτε την Ξάνθη θα εντυπωσιαστείτε από την ποικιλία που υπάρχει σε αυτόν τον τόπο. Στην αρχιτεκτονική, στους ανθρώπους, ακόμη και στη μορφολογία του εδάφους της. Η μακρά και πολυτάραχη ιστορία της, της έχει χαρίσει μια ιδιαίτερη πολιτιστική ταυτότητα, αποτελούμενη από χιλιάδες ψηφίδες. Η σημερινή Παλιά Πόλη περιλαμβάνει τον χώρο που ιστορικά προσδιόριζε τον βυζαντινό οικισμό και τον οικισμό της Τουρκοκρατίας που καταστράφηκε ολοκληρωτικά από τους σεισμούς του 1829. Η ποικιλομορφία στην αρχιτεκτονική της οφείλεται στις διαφορετικές φάσεις ανοικοδόμησης, στα προνόμια που απέκτησαν οι χριστιανοί από τους μουσουλμάνους, και στις επιρροές που δέχθηκαν οι καπνέμποροι κάνοντας επαγγελματικά ταξίδια στην Ευρώπη. Ο κλασικός περίπατος στην Παλιά Πόλη της Ξάνθης ξεκινάει από την κεντρική πλατεία της πόλης και την πλακόστρωτη οδό Β. Κωνσταντίνου, που οδηγεί στην πλατεία Αντίκα. Από εκεί ακολουθείτε την οδό Παλαιολόγου και στην διασταύρωση της με την Μαυρομιχάλη θα δείτε το Δημαρχείο με την αψιδωτή πόρτα, που κτίστηκε από τον Εβραίο καπνέμπορο Μωυσή (1830). Δίπλα του βρίσκεται το χάνι Μωυσή, τυπικό δείγμα πανδοχείου του 1870. Απέναντι από το δημαρχείο στέκεται το κτίριο της Φιλοπροόδου Ένωσης Ξάνθης Φ.Ε.Ξ. (1900). Στην οδό Παλαιολόγου, στρίβετε δεξιά στην οδό Αντίκα και λίγο παρακάτω, στην διασταύρωση με την Ορφέως φτάνετε στην πιο όμορφη, πολυφωτογραφημένη και χαρακτηριστική γωνιά της Παλιάς Πόλης. Ξεχωρίζει το αρχοντικό Κουγιουμτζόγλου (1877), με τις χαρακτηριστικές εξωτερικές τοιχογραφίες του, που έχει ανακαινιστεί υποδειγματικά. Απέναντι του υψώνεται η Δημοτική Πινακοθήκη και δίπλα του το Λαογραφικό μουσείο. Στην πλατεία Μητροπόλεως βρίσκεται η τρίκλιτη βασιλική του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου (1839), με τριώροφο καμπαναριό του 1924, η οποία είναι ο μητροπολιτικός ναός. Απέναντι της υψώνεται το διώροφο Μητροπολιτικό Μέγαρο (1897). Δίπλα του είναι το 1ο Δημοτικό Σχολείο και Νηπιαγωγείο Στάλιου, που ιδρύθηκε το 1881 από τον καπνέμπορο Π. Στάλιο. Ο δρόμος ανάμεσα στο Μητροπολιτικό Μέγαρο και το Δημοτικό Σχολείο καταλήγει στην τριγωνική πλατεία Ματσίνη, όπου βρίσκεται το παλιό αρχοντικό Χαρσιτζόγλου, το οποίο φιλοξένησε κάποτε το Αυστριακό Προξενείο, ενώ σήμερα στεγάζει την Δημοτική Επιχείρηση Ανάπτυξης Ξάνθης (Δ.Ε.Α.Ξ.).

ΑΞΙΟΛΟΓΑ ΚΤΙΡΙΑ

Στην οδό Ελευθερίου Βενιζέλου βρίσκεται το Στάλιο αρχοντικό, κτισμένο στη δεκαετία του 1880 που στεγάζει τον Ερυθρό Σταυρό. Στο νούμερο 17 θα δείτε το τεράστιο ερειπωμένο κτίριο του Ισαάκ Δανιήλ (1897), στο οποίο γεννήθηκε και έζησε τα πρώτα του χρόνια ο Μάνος Χατζηδάκις. Απέναντι του είναι η εκκλησία του Αγίου Βλάσιου, τρίκλιτη Βασιλική του 1838, με καμπαναριό που περιλαμβάνει ξύλινη στέγη και κεραμοσκεπή.

Στην οδό Αγίου Βλασίου βρίσκεται το αρχοντικό Μιχαλόγλου (1890), που ανήκε στον Βορειοηπειρώτη καπνέμπορο Ιωάννη Μιχαλόγλου. Στην Μπότσαρη υπάρχει το κονάκι του Μουζαφέρ Μπέη, αξιόλογο δείγμα παραδοσιακή αρχιτεκτονικής του 1850, με θρακιώτικα και οθωμανικά στοιχεία. Στη διασταύρωση των οδών Ευριπίδη και Ορφέως θα δείτε το ναό των Παμμεγίστων Ταξιαρχών, του 1700 που καταστράφηκε το 1747 και ξανακτίστηκε το 1834.

ΙΣΤΟΡΙΑ

Για το όνομα της Ξάνθης υπάρχουν πολλοί μύθοι. Η πιθανότερη εκδοχή ωστόσο είναι πως οφείλει το όνομά της στους Ξάνθους ή Ξάνθιους, ένα θρακικό φύλο που υποτάχθηκε από τους, επίσης Θράκες, Κίκονες. Από το 1860 μέχρι το 1913 που έζησε την μεγαλύτερη οικονομική ανάπτυξη χάρη στον καπνό, ήταν η “χρυσή περίοδος” της πόλης. Ένα φιρμάνι του Σουλτάνου το 1859, έδινε την δυνατότητα σε μια άρχουσα αστική τάξη χριστιανών, Εβραίων και Αρμενίων εμπόρων να δραστηριοποιηθούν στην περιοχή μαζί με τους Οθωμανούς. Περίπου 100 οικογένειες ήρθαν στην πόλη και έστησαν τις επιχειρήσεις τους, δημιουργώντας αστική τάξη. Από την άλλη, οι αγρότες των ορεινών χωριών της Ξάνθης αρνούνταν να εργαστούν ως εργάτες, αφού η καλλιέργεια του καπνού τους απέφερε μεγαλύτερο κέρδος. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την εσωτερική μετακίνηση εργατών από άλλες πόλεις της Ελλάδας, όποτε η Ξάνθη απέκτησε από το 1860 και εργατική τάξη, οργανωμένη σε συνδικάτα και σωματεία. Η εσωτερική μετανάστευση τριπλασίασε το πληθυσμό της πόλης που έφτασε το 1900 περίπου τους 90.000 κατοίκους. Από τότε και μετά η Ξάνθη είχε προξενεία, χάνια, θέατρα, ασφαλιστικές εταιρίες, δικηγορικά γραφεία, νοσοκομείο και ήταν ένας από τους επτά πλουσιότερους δήμους της Ελλάδας, παρόλο που βρισκόταν σε οθωμανική κατοχή. Η belle époque έφτασε στο τέλος της με την πρώτη κατοχή από τους Βούλγαρους.

 ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΞΑΝΘΕΙΑ

Στην κορυφή του λόφου, βόρεια της πόλης, μπορείτε να δείτε τα λιγοστά ερείπια πύργων και δεξαμενών της άλλοτε ισχυρής βυζαντινής πόλης Ξάνθειας. Η πρώτη αναφορά της Ξάνθειας γίνεται το 879 μ.Χ., από τον τότε επίσκοπο Ξάνθειας Γεώργιο, σε σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη.

ΚΑΠΝΑΠΟΘΗΚΕΣ

Κατασκευάστηκαν στα νοτιοανατολικά της Παλιάς Πόλης μεταξύ του 1860 και του 1912, για να καλύψουν την αυξημένη καλλιέργεια και εμπορία του καπνού. Η αρχιτεκτονική τους ήταν επηρεασμένη από τα κτίρια της βιομηχανικής επανάστασης της Μεγάλης Βρετανίας και της ηπειρωτικής Ευρώπης. Δομικά υλικά ήταν η πέτρα, το ξύλο και τα τούβλα. Οι καπναποθήκες ονομάζονταν και καπνομάγαζα, καθώς δεν ήταν μόνο χώροι αποθήκευσης, αλλά και επεξεργασίας του καπνού. Στον ημιυπόγειο χώρο γινόταν η αποξήρανση του καπνού, ενώ στους ορόφους η επεξεργασία και η συσκευασία του σε δέματα. Καπναποθήκες μπορείτε να δείτε κοντά στην πλατεία Ελευθερίας και στους γύρω δρόμους. Στην οδό Καπνεργατών βρίσκεται το εντυπωσιακότερο συγκρότημα καπναποθηκών, το περίφημο «Π», ιδιοκτησίας του Οθωμανικού Μονοπωλίου (Regie), κτισμένο γύρω στα 1890. Άλλη μια χαρακτηριστική καπναποθήκη βρίσκεται στην οδό 12 Αποστόλων και Ανδρούτσου, ενώ μια τρίτη υπάρχει στην οδό Δημοκρίτου και Καπνεργατών, που στεγάζει το Κ.Α.Π.Η. Ξάνθης.

ΣΑΜΑΚΩΒ

Στην ανατολική πλευρά της Παλιάς Πόλης, κρύβεται η γειτονιά του Σαμακώβ. Είναι μια ακόμη παλιά συνοικία της Ξάνθης με παραδοσιακά σπίτια λαϊκής βαλκανικής αρχιτεκτονικής, αφού εδώ έμεναν οι καπνεργάτες, οι υπάλληλοι και οι μικροέμποροι καπνού. Η συνοικία θεωρείται προγενέστερη της Παλιάς Πόλης και κατά την παράδοση δημιουργήθηκε από τους κατοίκους του Σαμάκοβου της Βουλγαρίας, που ήρθαν στην περιοχή κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας